Μουσείο Προϊστορικής Θήρας

Το μουσείο που στεγάζει τα αριστουργήματα της προϊστορικής Θήρας εγκαινιάστηκε με μεγάλη λαμπρότητα την άνοιξη του 2000. Στα 600 τ.μ. του δεύτερου ορόφου του κτιρίου, που έχουν διαμορφωθεί με σύγχρονη μουσειακή αντίληψη, εκτίθενται, χωρισμένα σε τέσσερις θεματικές ενότητες, ευρήματα από το Aκρωτήρι και άλλες τοποθεσίες της Σαντορίνης, που χρονολογούνται από τη νεότερη νεολιθική περίοδο (5η χιλιετία π.X.) έως το 17ο αι. π.X. Το εποπτικό υλικό της πρώτης ενότητας, που έχει τίτλο Η ανακάλυψη ενός αρχαιολογικού χώρου, δίνει πληροφορίες για τις ανασκαφές που ξεκίνησε ο καθηγητής Σπύρος Μαρινάτος, το 1967, στο Aκρωτήρι, όπως και για τη θεωρία ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν η αιτία κατάρρευσης του μινωικού πολιτισμού της Kρήτης. Η θεωρία αυτή, ανεπιβεβαίωτη ακόμη, στάθηκε αφορμή να έρθει στο φως ο σημαντικότερος, από πλευράς ευρημάτων, προϊστορικός οικισμός του Αιγαίου. Στη δεύτερη μικρή ενότητα, για τη γεωλογία της Θήρας, έχουν συγκεντρωθεί στοιχεία για την ηφαιστειακή δραστηριότητα που οδήγησε στο διαδοχικό σχηματισμό της Θήρας, της Θηρασίας, της Παλιάς και Νέας Καμένης, όπως φαίνεται και στους επεξηγηματικούς χάρτες. Παράλληλα, τα απολιθώματα, που επίσης εκτίθενται στην ενότητα αυτή, αποδεικνύουν ότι το κλίμα της Μεσογείου πριν από 50.000 χρόνια δε διέφερε πολύ από το σημερινό. Εντύπωση προκαλούν οι πλάκες με απολιθώματα φύλλων ελιάς, σχοίνων και φοινίκων, αλλά και το απολίθωμα δάκου ελιάς και άλλων εντόμων. H τρίτη ενότητα εκθεμάτων περιλαμβάνει δείγματα του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στο νησί από τη νεολιθική περίοδο έως την καταστροφή του από το μεγάλο σεισμό στις αρχές του 17ου αι. Τα αγγεία της νεολιθικής εποχής, όπως η φιάλη από τα Φηρά, αποδεικνύουν πως το νησί κατοικούνταν ήδη από την 5η χιλιετία π.Χ. Στη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. δημιουργούνται οι πρωτοκυκλαδικοί οικισμοί του Ακρωτηρίου, των Φηρών, του Φτέλλου, νότια των Φηρών, και της νησίδας Χριστιανά, νοτιοδυτικά της Θήρας, ενώ στη διάρκεια του 18ου αι. π.Χ. δημιουργείται ένας σημαντικός οικισμός στο Μεγαλοχώρι. Τη ζωή και την τέχνη των οικισμών αυτών, που καταστράφηκαν από μεγάλο σεισμό στις αρχές του 17ου αι. π.Χ., μαρτυρούν τα ευρήματα αυτής της ενότητας, όπως τα ραμφόστομα και πτηνόμορφα αγγεία με ζωγραφιστή διακόσμηση, τα μαρμάρινα ποτήρια και οι μικροί κρατήρες, οι χάλκινοι πελέκεις και τα μαρμάρινα ειδώλια. H τέταρτη ενότητα, που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο μέρος του μουσείου και είναι χωρισμένη σε εφτά υποενότητες, περιλαμβάνει λαμπρά δείγματα από την περίοδο ακμής του Aκρωτηρίου, στις αρχές του 17ου αι. π.Χ., όταν η πόλη ξαναχτίζεται μετά το σεισμό και γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή της. Τα ευρήματα φτάνουν έως το 1650 π.Χ., όταν η έκρηξη του ηφαιστείου κατέπνιξε με τέφρα τον οικισμό και οι κάτοικοί του τον εγκατέλειψαν οριστικά. Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει και τη μακέτα του ανασκαμμένου τμήματος του οικισμού, που πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει μόνο το 3% της έκτασης που καταλάμβανε όλη η πόλη. Στην αναπαράσταση αυτή του οικισμού θα δείτε την πυκνή δόμηση, τους δρόμους, το αποχετευτικό σύστημα και το σταβλισμό των ζώων έξω από τον οικισμό, που αποτελούν δείγματα οργάνωσης της ζωής των κατοίκων στο Ακρωτήρι. Η έκθεση των ευρημάτων ξεκινά με αντικείμενα από την καθημερινή ζωή. Εντυπωσιακό είναι το γύψινο εκμαγείο ξύλινου σκαλιστού τραπεζιού και, στην ίδια προθήκη, το εκμαγείο ξύλινης καρέκλας, που μαρτυρούν το εκλεπτυσμένο γούστο των κατοίκων του οικισμού. Μέσα στην ηφαιστειακή τέφρα το ξύλο αποσυντέθηκε, άφησε όμως καθαρά το αποτύπωμά του απ’ όπου κατασκευάστηκαν τα εκμαγεία. Στην ίδια ενότητα παρουσιάζονται πήλινα μαγειρικά σκεύη, ένα αποτύπωμα καλαθιού και χάλκινα σκεύη, όπως πριόνια, αγκίστρια, ένα θυμιατήρι και ένα χάλκινο εγχειρίδιο. Στη συνέχεια, στην υποενότητα με τίτλο Μια αναδυόμενη γραφειοκρατία, εκτίθενται ευρήματα που μας δίνουν πληροφορίες για τα συστήματα γραφής και μέτρησης. Εδώ θα δείτε θραύσματα από αγγεία και πήλινες πινακίδες με χαραγμένα σημεία της Γραμμικής Α’ γραφής, μολύβδινα σταθμά διαφόρων μεγεθών, σφραγίσματα, πήλινες και λίθινες σφραγίδες, μερικές από τις οποίες πιστεύεται ότι εισάχθηκαν από την Κρήτη. Στη συνέχεια θα δείτε μια σειρά από πίθους διαφόρων μεγεθών, με το ίδιο τυποποιημένο σχήμα. Το ζωγραφιστό σύμβολο που φέρουν, ένας σταυρός εγγεγραμμένος σε κύκλο, επαναλαμβάνεται σε κάθε πίθο, ανάλογα με το μέγεθός του. Οι μελετητές πιστεύουν ότι πρόκειται για ένα σύστημα μέτρησης της χωρητικότητας του αγγείου. Στην επόμενη υποενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες που βρέθηκαν στα σπίτια του Ακρωτηρίου. Μερικές από αυτές μεταφέρθηκαν εδώ από τον πρώτο όροφο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, ενώ άλλες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Στην αρχή αυτής της υποενότητας εκθεμάτων παρουσιάζονται σκεύη που βρέθηκαν όπως τα άφησαν πίσω τους οι τεχνίτες, μέσα στα οποία διακρίνονται χρώματα και υλικά, απ’ όπου αντλούμε ανεκτίμητες πληροφορίες για τις τεχνικές τοιχογράφησης. Στη συνέχεια θα δείτε θραύσματα από τις πρώιμες τοιχογραφίες, με φυτικά κυρίως θέματα. Από τις νεότερες τοιχογραφίες, που εκτίθενται παρακάτω, έχουν σωθεί μεγαλύτερα τμήματα, και έτσι είναι πιο ασφαλές για τους μελετητές να ανασυνθέσουν τις παραστάσεις που απεικόνιζαν. Στο σημείο αυτό της αίθουσας εκτίθενται, σε αναπαράσταση του δωματίου όπου βρέθηκαν, οι θαυμάσιες τοιχογραφίες από την Οικία των Γυναικών που ανασκάφηκε στο Ακρωτήρι. Στον ένα τοίχο εικονίζονται άνθη παπύρου, ενώ στους άλλους δύο τα θραύσματα που σώζονται αποδίδουν δύο γυναικείες μορφές με εντυπωσιακά ενδύματα. Μια διακοσμητική οριζόντια ταινία με μπλε, κόκκινο και άσπρο χρώμα φαίνεται ότι περιέτρεχε όλο το δωμάτιο, ενώ το όμορφο μοτίβο με τα αστέρια πάνω από τις γυναικείες μορφές ίσως υποδηλώνει τον έναστρο ουρανό. Τα χρώματα και η απόδοση των γυναικείων μορφών είναι πραγματικά εντυπωσιακά και δείχνουν ότι οι τεχνίτες της Θήρας, αφού ενσωμάτωσαν δημιουργικά τις μινωικές επιρροές, προχώρησαν στη δημιουργία μιας νέας, θηραϊκής τεχνοτροπίας. Στο κέντρο της αίθουσας, σε αυτό το σημείο, θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε μια τριποδική τράπεζα προσφορών που είναι ζωγραφισμένη με την τεχνική της τοιχογραφίας. Οι μελετητές πιστεύουν ότι τέτοιες τράπεζες χρησιμοποιούνταν στην οικιακή λατρεία, συνήθεια που πιθανόν είναι επιρροή από τη μινωική Κρήτη, όμως μόνο στο Ακρωτήρι έχουν βρεθεί τέτοιες τράπεζες επιζωγραφισμένες. Η συγκεκριμένη απεικονίζει δελφίνια και θαλάσσια φυτά, και, παρ’ ότι η επιφάνεια που καλύπτει είναι μικρή, η παράσταση έχει σχεδιαστεί με κάθε λεπτομέρεια, σαν να επρόκειτο για μια μεγάλη ζωφόρο με θαλασσινά θέματα. Πιο κάτω θα δείτε συγκεντρωμένα μερικά έξοχα δείγματα της κεραμικής του Ακρωτηρίου, που παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στα σχήματα και στα θέματα. Χαρακτηριστικά είναι τα αγγεία που φέρουν ανάγλυφες νευρώσεις, τα κύπελλα που διακοσμούνται με άσπρα φύλλα, και οι πρόχοι που φέρουν δύο στρογγυλές προεξοχές κάτω από το λαιμό (μαστοπρόχοι). Οι παραστάσεις, από τον κόσμο των φυτών και των ζώων, φανερώνουν την επιδεξιότητα των αγγειογράφων, οι οποίοι αποδίδουν τα θέματά τους με μεγάλη ζωντάνια και ευαισθησία. Παρατηρήστε τον πίθο που φέρει παράσταση σταφυλιών και καλαμιών και έναν άλλο με παραστάσεις δελφινιών. Η επόμενη υποενότητα προσπαθεί να σκιαγραφήσει την εξέλιξη από την αγγειογραφία στην τοιχογραφία και τις αλληλεπιδράσεις των δύο αυτών τεχνών που άνθησαν στο Ακρωτήρι. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πίθου που βρέθηκε στη «Δυτική Οικία» και εκτίθεται εδώ: στη μία όψη φέρει παράσταση με ταύρο και κατσίκες και στην άλλη γλάρους που πετούν πάνω από δελφίνια. Τα ίδια θέματα, πολύ πιο ανεπτυγμένα, έχει και η τοιχογραφία που στόλιζε την ίδια οικία. Στη συνέχεια, σε προθήκη, εκτίθενται κοσμήματα που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι. Ανάμεσά τους θα δείτε χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους και χρυσό, οστέινες και χάλκινες περόνες. Τα κοσμήματα που βρέθηκαν στις ανασκαφές είναι λιγοστά, επειδή, όπως πιστεύουν οι μελετητές, οι κάτοικοι, εγκαταλείποντας το Ακρωτήρι μετά τα προμηνύματα της έκρηξης, πήραν μαζί τους όσα πολύτιμα αντικείμενα μπορούσαν να μεταφέρουν. Το τελευταίο τμήμα της έκθεσης τιτλοφορείται «Ακρωτήρι, ένα κοσμοπολίτικο λιμάνι». Ο τολμηρός αυτός χαρακτηρισμός του οικισμού δικαιολογείται από τα ευρήματα που φιλοξενούνται εδώ και φανερώνουν ότι το Ακρωτήρι ήταν ένα λιμάνι με μεγάλη ακμή και εμπορικές επαφές που έφταναν μέχρι τη Συρία και την Αίγυπτο. Τα εισαγμένα αντικείμενα, όπως τα κύπελλα από την Κνωσό, τα αγγεία από την ηπειρωτική Ελλάδα, το εντυπωσιακό ρυτό από αλάβαστρο, που έχει εισαχθεί από περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αποτελούν την καλύτερη απόδειξη. Ταυτόχρονα, στα σπαράγματα τοιχογραφιών που εκτίθενται σε αυτό το σημείο απεικονίζονται θέματα από μακρινές χώρες, όπως οι γαλάζιοι πίθηκοι, ένας Αφρικανός μπροστά από ένα φοινικόδεντρο, και ένα ιερό που επιστέφεται από ιερά κέρατα, το σύμβολο της μινωικής Κρήτης. Η καλύτερα σωζόμενη είναι η τοιχογραφία των γαλάζιων πιθήκων. Καθώς το γαλάζιο χρώμα στις τοιχογραφίες συνήθως υποδηλώνει το γκρι ή το ασημί, οι μελετητές πιστεύουν ότι απεικονίζεται κάποιο είδος γκρίζου πιθήκου που έφτασε στο νησί από την Ανατολική Μεσόγειο ή την Αίγυπτο. Η τοιχογραφία, με την έντονη κίνηση που τη διακρίνει, αναδεικνύει έναν πολύ πρωτοποριακό τεχνίτη, με την ικανότητα να σχεδιάζει τολμηρές συνθέσεις. Η τελευταία προθήκη του μουσείου φιλοξενεί ένα μοναδικό εύρημα. Πρόκειται για το χρυσό ειδώλιο αιγάγρου που βρέθηκε το 1999, φυλαγμένο μέσα στην ξύλινη θήκη του, από την οποία σώθηκε μόνο το αποτύπωμά της. Το χρυσό αγαλματίδιο, ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της προϊστορίας του Αιγαίου, δείχνει ότι ο οικισμός του Ακρωτηρίου έχει ακόμη πολλούς κρυμμένους θησαυρούς που απομένει στην αρχαιολογική σκαπάνη να φέρει στο φως. Λίθινη τράπεζα προσφορών (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας). «Η τοιχογραφία των γυναικών» (17οςαι. π.Χ.), από την ομώνυμη οικία στο Ακρωτήρι (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας). Τοιχογραφία με αναπαράσταση πιθήκων του 17ου αι. π.Χ. (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας). Εξωτερική άποψη του Μουσείου Προϊστορικής Θήρας, στον οικισμό Φηρά. Ραμφόστομη πρόχους του 19ου αι. π.Χ. (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας).